sábado, 25 de xaneiro de 2025

CRÍTICAS AOS CADERNOS DE GALEGO DO INSTITUTO LEONES CULTURA

 

Libro El Bierzo provincial 

FALA CEIBE DO BIERZO CUESTIONA

LOS CUADERNOS DE GALLEGO DEL

INSTITUTO LEÓNES DE CULTURA.

El colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo cuestiona la reciente elaboración de los cuadernos de gallego para los centros educativos. El Instituto leonés de cultura acaba de presentar unos cuadernos escolares que tienen evidentes deficiencias en el tratamiento del idioma gallego de El Bierzo. Seguidamente pasamos a analizar dichas carencias.

                Esos cuadernos comienzan con la delimitación entre las lenguas gallega y leonesa. Por eso las referencias a las características gramaticales y geográficas. Javier Miguélez Rodríguez ha elaborado un mapa de los dos idiomas con sus límites. Según comenta se basa en los trabajos de investigación de los dos filólogos (Jesús García y Ana Seco). Un mapa que se fundamenta en la toponimia y en las isoglosas. En fin un mapa idiomático más que no aporta nada a la realidad sociolingüística de El Bierzo en el siglo XXI. ¿Sabe dicho autor que se estudia ya gallego en Ponferrada y portugués en Bembibre? ¿Debería condicionar esa hipotética frontera idiomática el uso de los idiomas vecinos?.



                Entre los objetivos de dichos cuadernos destacan, fomentar el conocimiento del gallego y la capacidad de comunicación del alumnado. Pues la verdad, no creemos que se aprenda mucho gallego tras leer dichos cuadernos y menos comunicarse en dicho idioma. Además, sus autores insisten en “valorar la cultura gallega”. La tan visión tradicional de la lengua gallega que presentan dichos cuadernos parece propia de un pasado residual sin visos de modernidad.

                Si analizamos los contenidos de los cuadernos, encontramos vocabularios tradicionales (flora, fauna, meses, estaciois…) , literatura oral (contos, refrans, ditos, mitoloxía…) tradiciois (música, instrumentos…). Y siguen su recorrido por la historia de la literatura en galego. Así nombran a frei Martín Sarmiento y Antonio Fernández y Morales, y punto. Pasan de los textos medievales de los monasterios bercianos. Por supuesto, nada se escribe en gallego en el siglo XX y XXI, en internet y   las redes sociales de El Bierzo no se utiliza tampoco el gallego para nada, ignoran los autores.



                Hay que hacer merecido reconocimiento a los autores de estos cuadernos sobre la lengua gallega. Hijo Javier Miguélez Rodríguez y Amanda Álvarez Fernández. Por cierto, los mismos que ya elaboraron los cuadernos de lengua leonesa. Muy curioso ¿verdad?. Es que esos autores leoneses deben saber mucho del idioma gallego ¡por eso repiten!. Vemos en los dos cuadernos de las lenguas leonesa y gallega mucho “copia y pega”, tanto en diseño como apartados. La pena es que no hubiera bercianos galegofalantes para elaborar ese trabajo lingüístico con más acierto. Ya se sabe, los gerentes del Instituto leonés de cultura están muy alejados de la realidad cultural de El Bierzo.

                Echamos de menos las referencias a la toponimia de la región El Bierzo. Nada de oronomía, antroponimia, fitotoponimia, zoonimia, etc. Un rico patrimonio toponímico ignorado por los autores mencionados que parece no tener valor pedagógico para el alumno. Nosotros pensamos que su conocimiento ayuda a estudiar mejor el gallego local, así como comprender la historia de las diversas localidades rurales.



                Por supuesto, los autores ya no tuvieron espacio físico para valorar aspectos modernos del idioma gallego. Nos referimos a la clarificación de aspectos básicos como normalización lingüística (usos administrativos, escolar…), normativización idiomática (léxico, gramática, sintaxis, etc) y oficialidad. Suponemos que no quisieron meterse en temas politizados para preservar su peculiar objetividad. Ellos prefieren hablar mejor del pasado cultural (tradición, etnografía, filología…), que la sociología lingüística actual es muy problemática, peligrosa y dialéctica.

Por todo ello, los redactores huyen de reivindicar la utilidad del idioma gallego hoy. Ninguna mención al gallego y al portugués que se aprenden en diversos centros educativos de El Bierzo. Olvidan su utilidad para continuar estudios universitarios en Galicia y Portugal. Sí, el gallego es internacional con el portugués que tanto deriva del gallego. Ambos idiomas se usan profusamente en internet y redes sociales. Pero para los autores mencionados, todo esto carece de importancia y lo ignoran, mejor incidir en el gallego tradicional y más rural, pervivencia secular. En fin, que gran ayuda prestan al gallego con esa visión del pasado. Pero el alumnado lo que quiere es un idioma gallego funcional y útil a sus intereses educativos, profesionales y de ocio diario. “Non prestan nosos cartiños neses caderniños”. 

O Bierzo, xaneiro de 2025.


luns, 20 de xaneiro de 2025

GALEGUISMO DE ALFONSO CASTELAO NO BIERZO.

 

libro El Bierzo provincial

GALEGUISMO DE ALFONSO CASTELAO NO BIERZO,

 Por Xabier Lago Mestre.

Celebramos o 75 aniversario do pasamento de Alfonso Rodríguez Castelao. Este persoeiro de tanta Sona foi político galeguista, ensaista e debuxante. Salientamos o seu labor político durante a Segunda república, onde defendeu a autonomía de Galicia nas Cortes xerais. Coma tantos miles de derrotados na Guerra civil tivo que emigrar para Arxentina onde morreu en xaneiro de 1950. Por suposto, que non tivo muita relación co noso Bierzo. Aínda así fixo un breve comentario sobre O Bierzo no seu libro “Sempre en Galiza” (1944), “con todo é doado esperar que o Bierzo e demais comarcas limítrofes de Ourense e Lugo, se incorporen ao seo da súa nación natural, e que o tempo -gran curandeiro dos erros históricos- posibilite a reconstución total da nosa unidade”.

                Como temos visto no texto de Castelao, había un desexo político de incorporar a Galicia os territorios estremeiros galegofalantes do Eonavia, O Bierzo e As Portelas de Seabra. Esta idea anexionista non é un feito illado, xa que outros políticos e coletivos nacionalistas galegos compartiron este pensamento territorial. O partido galeguista apostaba pola “incorporación a Galicia das terras colindantes que teñan comunidade étnica, histórica e lingüística con ela”. No galeguismo de dereitas temos a R. Otero Pedrayo que dicía “o galego falábase na metade ocidental do Bierzo, até perto de Ponferrada (…), ligado aos destinos de Galicia” (Guía de Galicia, 1926). Incluso galeguistas de Valdeorras viñeron para O Bierzo a facer campaña. Así recolle o xornal Galicia (1931) que fixeron “una campaña anexionaista (…), con escritores bercianos pidiendo la anexión a Galicia y la creación en toda la comarca de un franco ambiente galeguista”. Finalmente, o Estatuto de autonomía de Galicia recoñecía expresamente “poderá agregarse a Galicia calquer territorio limítrofe, de características históricas, culturais, económicas e xeográficas análogas, mediante os requisitos que as leis xeais establezan” (artigo 2).



                Durante a Segunda república houbo un forte debate territorial en España polo tema da concesión da autonomía política para as rexiois peninsulares. Castela e León reaciona contra a posible autonomía para Catalunya e tamén pide a súa descentralización política comandada polas diputaciois provinciais. Porque uns apostaban polas rexiois, outros polas provincias, e os menos polas comarcas. O falangista Ramiro Ledesma defendeu a comarca coma “nuevo modelo de articulación territorial destinado a proporcionar un desarrollo más equilibrado” (1931). Pola outra banda, J. Ortega y Gasset critica as provincias e favorece as grandes comarcas (Redención de las provincias).

                Aínda así, O Bierzo estivo presente parcialmente no debate político. Desde Asturias tamén se fan propostas territoriais, “que se respete por todos y quede consignada en la Constitución la voluntad de todas las regiones, aun de las que (El Bierzo o La Rioja por ejemplo) no están reconocidas oficialmente. Nada de uniformidades forzosas y artificiales” (El Aldeano, 1931). Desde Valencia Santiago Montero Díaz escribe “la diversidad de regiones geográficas no es menos importante que la de idiomas e instituciones: Galicia constituye con su provincia segregada (EL Vierzo), una región natural, montañosa y occidental” (Los separatismos, 1931). No Noticiero Gaditano (1932) e Diario Compostelano (1934) disertan sobre a necesidade de novas provincias, onde incluen O Bierzo. Desde o xornal La Marina da Habana, fíxose mención á mancomunidade galegoastur, “que nos incorpore la demarcación maragata y la demarcación del Bierzo que son más astures que leonesas” (1930).



                Por suposto, non poden faltar os medos leonesistas ao Bierzo galego. Lemos en Diario de León que “Equiagaray también es consciente de los atentados a la identidad leonesa y pretende potenciarla evitando toda posible confusión con las regiones vecinas. De años viene sucediendo este desgajamiento lamentable de León con entidad regional, por un lado se entrega a las corrientes asturianas, por otro a las dulces saudades gallegas y luego, en el edioto llano, se confunde insensiblemente con Castilla” (marzo de 1934). A emigración leonesa en Hispanoamérica tamén opina, “El Bierzo que aun perteneciendo a una misma provincia administrativa, fruto de una imposición caprichosa y sin valor geográfico, no pertenece a la misma región natural” (Centro Región leonesa, 1929). Coma exemplo anedótico do conflito rexional de España, traemos a colación que en Vilafranca houbo unha actuación de coros, pois cando interpretaron unha sardana catalá, certo público asistente protestou e houbo que suspender o acto público (El Debate, 1932).

                Na nosa rexión do Bierzo, así denominada por Verardo García Rey ( Vocabulario… 1934), eses debates territoriais pasan de longo. Había outra problemática local, coa muita conflitividade política, social e económica de grande interese. Así os xornais escribían sobre o “desarme de comarcas” de Vilafranca e Ponferrada (Adelanto, 1935) ante as revoltas mineiras. Andaban en liortas os socialistas, anarquistas, acción agraria, etc, incluso con feridos e mortos polas rúas. Violencias que se agravaron nas duras campañas eletorais. O deputado leonés Gordón Ordás foi acusado en Vilafranca de mandar disparar aos opositores (El Debate, 1935). O anticlericanismo levou á prohibición de procesiois relixiosas (Vilafranca, 1932), ataques a igrexas (Bembibre, Toural dos Vaos, Quilous…). Non pasamos por alto a revolución de 1934 ao berro de “comunismo libertario”, con queimas de concellos e arquivos de Bembibre, Fabeiro, A Veiga de Espiñareda ou Candín, e maila posterior represión militar desde León e Astorga.



Durante a ditadura de Primo de Rivera, o xeneral Gómez Núñez demandou a canle do Bierzo para os novos regos da ampla chaira. Ante os retrasos na súa construción, o político Angel Pestaña alertou da “injusticia que con la región del Bierzo se comete” (La Libertad, 1934) e da “aspiración de los sufridos campesinos del Bierzo” (1936). Tamén se reclamaron mellores transportes públicos. Unha Comisión de Vilafranca entrevistouse co xeneral Berenguer para pedir o ferrocarril até a cidade luguesa (1930). Outra desfeita foi a supresión da Casa cuna de Ponferrada pola Deputación leonesa, denunciada polos bercianos coma “representante de la antigua política caciquil” (1933). O pior sen dúbida sufrimos coa forzada emigración americana dos bercianos que souberon organizarse aló na Casa do Bierzo e Centro berciano de Bos Aires, ademáis de integrarse nos centros leoneses e galegos.

Oxalá este 75 aniversario de morte de Castelao sirva para unir máis Galicia e as comarcas estremeiras con tantos vincallos históricos e lingüísticos. Porque os lindeiros artificiais e políticos de hoxe non deben rachar cun espazo cultural galego compartido por miles de galegofalantes. Pasemos de tantos leonesistas e castelanistas que só verán novos intentos galegueiros de separatismos por mor das diferenzas idiomáticas.

O Bierzo, xaneiro de 2025.

luns, 13 de xaneiro de 2025

NOVA VIAXE PARA LISBOA

 

libro El Bierzo provincial

A VIAXE PARA LISBOA,

Por Xabier Lago Mestre.

Trala longa noite de viaxe chegamos co amencer á cidade de Lisboa. O complexo de transportes da estación de Oriente abangue varios andares , abaixo o metro, enriba os comboios e no medio os autocarros. Nós saímos fóra para ver o novidoso barrio da antiga exposición universal de 1998. Eiquí desfrutamos de edificios ben modernos. Son os casos da torre Vasco da Gama, o pavillón desportivo Meo Arena, Oceanario, etc. Non falta a foto ante a escultura do lince de cores de tanta sona internacional. Máis lonxe a longa ponte sobre o río Tejo. Dende esta zona collemos un bus 728 que percorre toda a ribeira para ir até a estremeira feguesía de Belém.

                Xa en Belém, veciño de Lisboa, nova foto ante o Pedrao dos descobrimentos, que representa aos grandes navegantes portugueses. Velaí tamén o grande mosteiro dos Jerónimos coas súas longas ringleiras de visitantes. Máis aló, o palacio de Ajuda co seu xardín botánico. Outros edificios para ver, os museos da eletricidade e de coches antiguos de cabalos dos monarcas lusos. Maís aló, a torre de Belém e o forte do Bom Sucesso, que formaron parte das defesas militares co forte alto do duque. Hai unha antiga central elética de ladrillo que nos recorda a que temos en Ponferrada da Msp.  Ao lonxe, o palacio de Congresos e a ponte colorada de 25 de abril que cruza para Almada onde hai un alto Cristo que nos semella o lonxano brasileiro. Para nosoutros é especial tomar un comboio para ir á cercana localidade perta de Carcavelos, que soa a Cacabelos do Bierzo. No seu forte de sao Juliao da Barra estivo na cadea o crego Diego Muñoz Torrero. Este canónigo liberal da colexiata de Vilafranca morreu neste castelo pola represión dos realistas portugueses en 1829.

Praza do Comecio em Lisboa


                De volta para Lisboa, subimos á basílica da Estrela, onde repousamos no seu xardín antiguo do conde de Tomar. Depois andaina até o palacio de sao Bento, sede do Parlamento luso. Eiquí suben e baixan os fotoxénicos elétricos. Neste barrio Alto continuamos pola rúa do Combro, para atopar o curioso elevador da Bica que baixa para a ribeira. A seguir pola rúa comercial de Garret no coñecido bairro de Chiado. Que non falten as fotos ante as esculturas do Pessoa sedente e Luís de Camoes. No interior do Chiado, visita obrigada das variadas prazas centrais do Comercio, Concello, Pedro IV, Figueira e Rossio. Muita tranquilidade para o desfrute das súas turísticas rúas cheas de comercios. Desfruta do solpor do grande río Tejo coma tantos turistas namoados mentres as castañeiras fumean.

                Se aínda hai forzas físicas, subir para o barrio da Mouraría a visitar o castelo de Sao Jorge, e tamén o barrio de Alfama. Nestes casarios tradicionais estiveron na Idade media as minorías relixiosas respeitivas. Por eiqui están a Sé de Lisboa e Santa Engracia, panteao nacional dos portugueses ilustres. Para abaixo o museo militar xunta a estacao de comboios de Santa Apolonia. Por estas estreitas rúas aínda circulan os vellos tranvías e hai bos miradoiros.

Parlamento de Portugal


                Se voltamos para o barrio de Rossio, que non falte a praza dos Restauradores que recorda a vitoria militar e a independencia dos portugueses contra os españois no século XVII. Eiquí hai dous elevadores amarelos, enfrontados, o da Gloria para o miradoiro de Sao Pedro de Alcántara, e o da Lavra para o hospital de Sao Jose, onde hai un bo mercado. Adiante da ampla avenida da Liberdade, atopamos a alta escultura do marqués de Pombal. Este foi quen reconstruiu a cidade depois do terramoto de 1755. Novo descanso no parque de Eduardo VII, rei inglés benquerido polos seus aliados lusos. Máis para o norte o barrio de Entre campos, onde existe unha praza de touros mourisca, agora centro comercial. Contiguo o barrio de Sete ríos, coa Cidade universitaria e o estadio colorado da Luz do futebol Benfica. Novémonos polo complexo de transportes subterráneo, entre metro e autocarros, procuramos noso veículo. Xa non hai máis tempo, a escuridade cobre noso sono de volta a España. Muita saudade Portugal!

O Bierzo, xaneiro de 2025

mércores, 8 de xaneiro de 2025

A PERIGOSA DESCENTRALIZACIÓN NO BIERZO.

 

libro El Bierzo provincial

A PERIGOSA DESCENTRALIZACIÓN NO BIERZO,

Por Xabier Lago Mestre.

Na historia comprobamos a existencia das dependencias territoriais. Así foron os casos dos diversos reinos respeito da Corona de Castela, das colonias coas metrópoles imperiais, as provincias coas súas capitais, os señoríos fronte aos mosteios ou bispados, etc. Outro tanto do mesmo acontecera co Bierzo, baixo a xerarquía da Corte leonesa, ou fronte ao poder dos condes de Lemos na Idade media. Posteriormente, a creación da provincia do Bierzo (1486), polos Reis católicos, significou certo grao de autonomía territorial cos correxidores da Coroa.

                Convén saber que nas Cortes da Idade moderna eran mui poucas as ciudades (18) con representación por merced real. A cidade de León tivo o privilexio real de representación de tres territorios, a saber, provincia de León, principado de Asturias e provincia do Bierzo. Por suposto, esta relación de dependencia xerárquica non fue pacífica. Tanto Asturias coma O Bierzo protestaron por esta férrea suxeición política, fiscal, xudicial e militar.



Temos numerosos exemplos documentais das reclamaciois do Bierzo ante a capital leonesa. Os rexidores da cidade de León demandaron numerosos soldados bercianos que muitas veces provocaron protestas locais, “sus vecinos e naturales tienen mucho descontento y menor ánimo, dexando sus hijos, mujeres expuestas al enemigo” (1641). Outro tanto acontecía coas sucesivas reclamaciois de León de máis cartos polos impostos (servizos, millóns…). A nivel xudicial, Ponferrada pediu a descentralización fronte ao Adelantamento leonés, “non vos entrometays a conocer (…) de ningunas cabsas cebiles ni criminales tocantes a cualquier concejos e personas de su jurisdición, e le dexeys libremente conocer dellas” (1505). Outros exemplos de demandas descentalizadoras foron a provincia liberal de Vilafranca, durante o Trienio liberal, e as continuas reclamacióis, desde 1833, pola recuperación da provincia do Bierzo. 

Damos un salto temporal até a chegada da democracia en 1978, para ver a revitalización das demandas descentralizadoras do Bierzo. Neste contexto tivemos as reclamaciois da  recuperación da provincia ou rexión, que finalmente quedaron no recoñecemento legal da Comarca (1991). Sen embargo, desde León non todos admitiron a nosa descentalización parcial. Así o Grupo autonómico leonés (1978) pediu un recoñecemento confuso para as comarcas. Mentres que o Bloque radical del país leonés (1979) falou da federación entre León e O Bierzo. Máis tarde, Unión leonesista (1988) denunciou os intentos de desmembración da provincia ante o inicio dos debates políticos sobre a futura Comarca berciana.



Trala aprobación da dita Comarca, novos temores leonesistas, por iso o político Rodríguez de Francisco (Upl) declara “la Junta ha seguido la rastrera política de divide y vencerás, creando un sentimiento antileonés en El Bierzo“ (1995). Nesta dinámica antiberciana, tamén o presidente da Casa de León en Madrid, conde de Gaviria, dixo que “andan intentando separar El Bierzo” (1994). Ante o recoñecemento do galego no Estatuto de autonomía de Castela e León non faltan as críticas leonesistas. O Acordo pola identidade leonesa (2000) foi asinado por diversos partidos, no seu punto 5 lemos que “mostramos nuestra oposición a que se adscriban a otros territorios (castellano, asturiano y gallego) parajes y territorios que administrativamente pertenecen a León”. De xeito tácito xorde a posible anexión do Bierzo a Galicia.

Outro tema bercianista que desagrada ao leonesismo é a lingua galega. Cando se admiten as clases voluntarias de galego nos colexios do Bierzo, de súpeto a contrareación leonesista. Os inteletuais e políticos de León elaboran o seu relato antigalego sen xeito. Segundo o xornalista Magin Revillo, promotor dun “Manifiesto leonesista”, dinos que este “nació del descontento surgido, principalmente, por la implantación de la enseñanza del gallego en las escuelas del Bierzo” (1994). O presidente do Conceyu xoven, Abel Pardo, tirou da artellaría verbal, “la lengua que se impondrá sería el gallego” (…), “ante el afán invasionista del gallego oficialista que apoya la propia Junta de Castilla y León” (1999). Todos exemplos da defesa da utópica unidade territorial e lingüística leonesista do seu vello reino fronte aos presuntos ataques foráneos. 



En 2006 tivo lugar a inclusión democrática de Palacios del Sil no Consello comarcal do Bierzo. Pois ben, Roberto González Quevedo, membro da Academia da lingua asturiana, escribe “el sueño paranoico del nacionalismo gallego de convertir El Bierzo en la quinta provincia gallega. Además añade, “se pretende destruir a sangre y fuego el asturleonés e implantar el gallego” (2006). Esta visión leonesista aloucada debería dar vergoña, polo frontismo subxetivo, ao seu autor.

O avance do bercianismo político, social e simbólico non deixa espazo para o leonesismo. Velaí a obriga de admitir xa a Comarca legal, a lingua galega, a bandeira Cruceira, ademáis da existencia da traxetoria provincialista do Bierzo. Unha nova proposta leonesista xorde, “un Informe sobre la Autonomía leonesa” (2021) refírese á creación de dous departamentos para León e O Bierzo. Esta idea territorial non incentiva para nada o debate berciano. Mentres tanto, inteletuais leoneses seguen coas súas tolerías. O sociólogo David Díez Llamas escribe, “también considero que desde la Junta de Castilla y León sigue una estrategia de divide y vencerás” (2023). O novelista Juan Pedro Aparicio comenta “con León se practica esa artimaña de divide e impera, fomentando la insolidaria política entre El Bierzo y León” (2023). Outro máis, o ensaista Javier Callado amósase contrario ao provincialismo berciano, “sólo podría incorporarse como comarca a Lugo y Orense” (2023).



En fin, todo vale ao leonesismo para desprestixiar o bercianismo, sexa político e social, o avance da lingua galega, o provincialismo secular e mailo simbolismo propio. Leonesismo que non ten sido capaz de negociar o máis mínimo cos bercianos, mentres que non para de atacar a quen considera unha comarca xeográfica máis do seu antiguo reino.

O Bierzo, xaneiro de 2025

mércores, 1 de xaneiro de 2025

HISTORIAS DOS CONCELLOS BERCIANOS

 

 libro El Bierzo provincial

HISTORIAS DOS CONCELLOS BERCIANOS,

Por Xabier Lago Mestre.

                Os poderes señoriais da Idade media (Coroa, nobreza, mosteiros e bispados) fomentaron a repoboación e roturación das consideradas súas terras. Por iso concederon foros de poboamento ou agrarios, coletivos ou individuais, aos seus vasalos. A Coroa fixo repoboaciois en Ponferrada, Bembibre, Vilafranca, Villablino, Castro da Ventosa o Frieira. Os mosteiros fixeron outro tanto, Santo André de Espiñaireda na localidade da Veiga, san Pedro de Montes no val de Valdoza e Cabreira, e Carracedo en lago Carucedo ou a Granxa de san Vicente, como cistercenses en Vilaboa, san Francisco en Vilafranca, etc.

                Por supuesto, os señores medievais organizaron seus territorios para unha mellor explotación económica e reforzar os vincallos vasaláticos. Por iso, fixaon diversos centros de recadación de rentas, execución da xustiza, recrutamentos militares, etc. Estos son os casos dos castelos da Veiga de Valcarce, Fresnedelo, Cornatelo (Ulver), Corullón, Lusio (Aguiar), pena Ramiro (Cabreira) , O Castro (Valdeorras), Ponferrada ou Bembibre. Castelos que deron orixe a pequeños centros de poder, fiscais e comerciais, co paso do tempo.



                Na Idade moderna, o réxime señorial continúa a su existencia na provincia do Bierzo. Agora ben, hai una forzada reestructuración pois se crea o marquesado de Vilafranca, e Ponferrada pasa ser vila comprada pola Coroa de Castela. Os grandes triunfadores son os Reis católicos e maila alianza señorial (condes de Benavente, señor de Bembibre…). Velaí que os poderosos incentivan súas capitais, como vilas do Sil, do Burbia e de Boeza. Tamén son reformados os grandes mosteiros bercianos para forzar o centralismo castelao, evitar a intromisión da nobreza na súa xestión y un mejor control económico que les permite ser prestamistas. Incluso xorden outros novos (pena de Congosto, san Miguel das Donas, Anunciada, san Agustín e Concepción de Ponferrada… 

                No século XIX teñen lugar como guerras antinapoleónicas eo posterior triunfo da nova política liberal que derroca o Antigo réxime. Velaí a supresión das vellas instituciois, os señoríos, as provincias, os reximentos locais, tribunais, etc. Os liberais crean una organización municipal do Estado que sirva aos sus intereses políticos. El marquesado de Vilafranca se dividió en novos concellos (A Veiga, Trabadelo, Valboa, Barxas, Sigueia, A Baña, A Ponte…). Outro tanto acontece co señorío do mosteiro de santo André de Espiñareda (A Veiga, Candín, Peranzaes, Fabeiro…). Os grandes concellos territoriais desaparecen en Villablino, Palacios y Páramo. Xa non existirán como meirindades (Valcarce, Cornatelo…), nin coutos (Barxas, Corraes…), nin préstamo de Tabladillo nin quinteiría de Montes. En fin, novos concellos liberais sometidos ao poder central (xefes políticos ou gobernadores civís), elixidos polo sistema censitario (segundos ingresos económicos), todo ao servizo do sistema de control político caciquil.    



Coa chega do capitalismo industrial ao Bierzo, no século XX, xorden diversos centros mineros. Recordamos Villablino, Bembibre, Toreno, Ponferrada, etc. Incluso noutros hai desputas coas antigas capitais. Caso Villablino coa antigua capital de Villager de Laciana. Tamén Torre do Bierzo reclama ser municipio ante Albares da Ribeira. Pola súa banda, San Miguel de las Dueñas exige más protagonismo frente a Congosto, baseándose no seu potencial ferroviario e minero. Outro tanto acontece con Toural dos Vaos que consegue ser a capital ante Viladecaes, xa que a su funcionalidade industrial e ferroviaria favorece el novo desarrollo urbano. O cierto es que existe un largo proceso administrativo previo que levou primeiro o centro burocrático a Parandoes, coma punto intermedio entre los dos contendientes.

               

                 Tralo desenvolvemento económico e urbano da España periférica, chegou a emigración, eo despoboamento do rural berciano. A isto hai que engadir a mecanización agraria, como repoboaciois arbóreas, ou como políticas de precios dende centros capitalistas e bursátis mui lonxanos.   A consecuencia é que a meirande parte dos concellos rurales bercianos xa non poden prestar servicios axeitados aos seus viciños. Velaí a importancia do Consello comarcal como institución territorial que ben podría complementar a prestación deses servicios públicos deficitarios. Sen embargo, a Junta de Castela e León incentiva aínda mancomunidades competidoras no Bierzo que empecen o desenvolvemento administrativo planificado y rigoroso. Mentres que a Deputación leonesa no descentraliza no Consello comarcal cos criterios de eficacia, eficiencia y proximidade segundo a lealdade política debida. Para qué planificar otras políticas territoriales alternativas, mejor deixar que paseniño morran nosos concellos rurais no século XXI.

O Bierzo, xaneiro de 2025.

WWW.OBIERZOCEIBE.BLOGSPOT.COM