martes, 29 de novembro de 2016

ROTA PARA PORTUGAL POR MIRANDA DO DOURO.


ROTA PARA MIRANDA DO DOURO EN PORTUGAL,
Por Xabier Lago Mestre,
Coletivo cultural Fala Ceibe do Bierzo.
falaceibe@yahoo.es

O domingo comeza escuro e chuvioso en Salamanca. Collemos o bus no centro da cidade para o oeste. A ribeira do poderoso río Torme marca o noso camín cara a Ledesma. Nesta importante vila amurallada torcemos para ao norte. Na provincia de Zamora xorden as localidades de Almeida e depois Bermillo de Sayago, onde facemos parada para tomar un cafetiño quente. De novo no bus, 13 quilómetros adiante atopamos o desvío para Portugal. A estrada descende de súpeto pola ribeira do Douro. Atravesamos este río por enriba do muro do encoro. Agora todo suba para Miranda do Douro. 


Deixamos o bus no aparcadoiro  e comezamos a subir para a cidade. Primeiro foi vila en 1286, e cidade dende xullo de 1545 por mor da declaración de Joao III. Neste mesmo ano  foi a primeira diócese de Tras-Os-Montes por bula de Paulo III. Por desgraza perdeu tal categoría eclesial ante a cidade de Bragança, en 1769. Por certo, no noso camiñar atopamos o pequeño edificio branco da junta da freguesía, na súa entrada presiden as bandeiras da autarquía, freguesía, Portugal e europea. Non deixa de abraiarnos gratamente o bo recoñecemento que hai en Portugal para as súas freguesías ao contrario que en España.

O CASTELO DE MIRANDA DO DOURO.   

Entramos na cidade vella tras atravesar a súa muralla. Á dereita atopamos a praza do Castelo. A verdade é que este monumento está en moi mal estado. Supoñemos que sufríu hai séculos as consecuencias negativas das guerras entre Portugal e España porque está moi derrubado. Lembremos a guerra da Restauraçao (1640-1668), a guerra de Sucesión (1702-1714) e a guerra dos Sete Anos (1756-1763), tamén chamada dos Pactos de Familia ou guerra do Mirandún. Que sorte temos no Bierzo de conservar o castelo de Ponferrada tan ben depois da súa restauraçao fronte a outras fortalezas coma Benavente ou Miranda máis estragadas.


No noso camiñar fixámonos no seu ben corservado rueiro e caserío. Paramos diante da sinxela portada da alfóndiga, onde se gardaban os grans para os seus viciños. Os comercios de artesanato venden multitude de obxetos de agasallo e recordó. Salientamos as figuriñas dos caretos do seu entrudo, o xesús da cartoliña ou os traxes típicos dos mirandeses. 

Estamos xa na pequena praza maior. Eiquí temos a casa da cámara municipal. Enfronte o edificio da Casa da Terra. Trátase do museo da cidade. Nel podemos atopar información das tradicioes agrarias e textiles, da vida nas casas, do entrudo, vestiario, danzas, instrumentos musicais, etc. Non podemos pasar por alto as figuras escultóricas da parella de mirandeses. Un grupo que non se libras das correspondentes fotos dos visitantes. 


VISITA Á CATEDRAL MIRANDESA.

Seguimos para o sul polo seu rueiro. Máis adiante o edificio máis gande, a catedral. A sobria fachada neoclásica xorde custodiada polas dúas altas torres. Dentro do seu recinto sagrado un para  de mulleres limpan o chan. Comezamos a botar fotos dos altares que están cheos de decoración. Pero a nosa busca vai cara o xesús da cartoliña. Trátase da figura dun neniño moi traxeado e con chapeu negro.  Ademais na súa vitrina aparece arrodeado doutros traxes de ricas teas. Segundo a tradición un neniño arengou aos mirandeses dende as murallas para fortalecer os ánimos dos viviños que estaban arrodeados polas tropas españolas. Grazas á súa intervención os portugueses gañaron esa contenda militar. En agradecemento popular velaí o jesús da cartoliña na catedral. Ao fondo vemos pendurado o órgano que de seguro ten un son celestial.


Por detrás da catedral temos os restos dun claustro que foi parte do recinto relixioso. Este complexo forma un xardín que seguro que é dos máis visitados de Miranda nos meses calorosos de verán. A dois pasos o paço de justiça onde sobresae a escultura que representa o direito e maila justiça. Pola porta do río saímos ao miradoiro dende onde podemos ver a fermosura dos canhoes do Douro, ademais dunha boa imaxe da muralla. 

POLOS BAIRROS PERIFÉRICOS E MAILA CONTORNA.

Entramos de novo na cidadela para seguir adiante até a da biblioteca púbica porque paga a pena ver a súa fachada. Este edificio foi a igexa do convento dos freires trinos. Fóra da muralla vemos outra unha impresionante porta defendida por dúas torres. Arrodeamos a cidade vella mentres observamos os barrios periféricos, Verde ao sul, Sta. Cruz (oeste) e Terronho ao norte. Todos eles tres de feitura moderna e de pouco interese para os turistas.


Se queda tempo hai que achegarse á zona de tendas, no barrio de Terronho. Eiquí, nos baixos de dúas rúas paralelas, os españois mercamos roupa deportiva, viños, mel, prendas de algodón, etc. Depois de tanta andaina portuguesa, xa hai fame e nada mellor que ir para os bares deste barrio. Entramos no coñecido O Mirandés e paga a pena o seu xantar barato e abundante, co mellor trato. Por suposto non falta o bacallau e os viños do Douro.

O municipio de Miranda do Douro ten moitas localidades por visitar pero nos falta tempo. Recomendamos pedir a guía da rota da Terra Fría Transmontana. Trátase dunha rota circular que vai dende Miranda para Mogadouro ao sul, para logo subir para o municipio de Vinhais, e continuar polo norte até Bragança. Finalmante baixa de novo para Vimioso. Este territorio estremeiro comparte con Zamora e Galiza os entrudos e magustos. Dende logo que paga a pena participar dos seus entrudos porque os caretos non teñen nada que envexar a outros. Caretos de madeira, feitos a man, que rondan os 200 euros, e representan a diabos de todo tipo pintados con cores.


HOMENAXE PARA AS DÚAS LINGUAS DO PAÍS.

Sempre se agradece a visita a Portugal porque permite que os bilingües poidamos praticar a nosa fala galega cos nosos viciños. Resulta un erro pensar que o galego e o portugués teñen máis diferencias que semellanzas. Cun pequeno esforzó podemos aprender a súa normativa e a correspondente fonética. 


Pola outra banda resaltamos o esforzos da viciñanza e institucioes locais por manter a súa lingua mirandesa. Así podemos velo nos nomes do rueiro mirandés. A verdade é que resulta enriquecedor ver ese esforzo comunal por manter o seu patrimonio lingüístico ante tanto uniformismo cultural foráneo. Longos anos para o mirandés!.

O Bierzo, novembro de 2016.

sábado, 26 de novembro de 2016

REFRANEIRO BERCIANO DOS MESES DE NOVEMBRO E DECEMBRO


O NOSO REFRANEIRO BERCIANO,
recompilado polo coletivo cultural
Fala Ceibe do Bierzo,
falaceibe@yahoo.es

REFRAIS DO MES DE NOVEMBRO OU OS SANTOS:
"Novembre tronado, malo pro pastor e pior pro gando"
“O mes de novembro é o mes de tres irmaus: mocos, tos e friu nas maos”.
"Se en novembro troa, a colleita será boa".
“Ditoso mes, que entra cos Santos i sae co Santo Andrés (30 novembro)”.
“Polos Santos, neve nos altos e por S. Andrés (30 de novembro) na porta a verás” (primeiro a neve chega ás montañas e logo baixa de altitude ata os pobos).
"Polos Santos neve nos campos"


"Por Santo Andrés (30 novembro) as neves nos pés".
"Polo s. Andrés, corderines tres"
"Verán de S. Martín (11 novembro), tres días e fin".
"De S. Martín (de Tours, 11 novembro) a Santa Isabel (17 novembro) veranín é".

SOBRE A FESTA DOS MAGOSTOS BERCIANOS:
"As castañas, a tódalas mañas" (cómense de diversas formas).
"A castaña sabe moita maña, que se vai con quen a apaña"
"A castañeira remata na ribeira" (derradeiros froitos nas ribeiras).
"A castaña vén pola montaña" (este froito madurece antes nas montañas cós vales).
"Se chove por S. Pedro Fiz, castañas fermosas e nabos ruís".
"Polo S. Martiño, vai ver o teu soutiño"
"Por S. Euxenio (15 novembro) son as castañas ao fogo, a leña no fogar e as ovellas a empechar".
"Si se quer magosto, ten que chover en agosto".
"Por S. Cipriano, castaña na mao".
“Polo San Martiño (11 de novembro) faise o magosto con castañas asadas e viño ou mosto”.
"As castañas polo S. Martiño, teñen sede  e queren viño".
"Castañas, viño novo e chourizos no mes dos Santos son vicios" (Santiago Castelao Diñeiro)



OS TEMPOS DA SEMENTEIRA:
“Se queres fino allo, seméntao por San Martiño (11 de novembro)”.
"Allo que non se planta antes do 17 de xaneiro, perdeuse no alleiro"
"Sementa polos Santos, anque sexan cantos"
"Sembra temprao e collerás grao".
"Pasado S. Clemente (23 de novembro), canto trigo sembres perdes".
"Polo ¨S. Clemente, alza a terra e tapa a semente" (cava a terra e cobre a semente polas xeadas).
"Se plantas o teu horto por S. Martiño, terás berzas pra ti e pró teu vecín"
"Sementar en novembre, barbeitar en decembre".
" A pataca ben curada, en novembro está empallada".
“Por San Andrés (30 novembro) corderiños tres, e en Navidá calquera os terá”.
“Por San Andrés, o viño novo feito é” (chegada do viño).



TEMPO DAS MATAS DOS GOCHOS CASEIROS:
“Alegría, alégrote que anda o rabo da porca no pote”.
“Polo San Andrés (30 de novembro) mata o teu porco como o teis”.
“A misa e mailo cocho unha vez ao ano” (sinal de anticlericanismo).
“Por S. Andrés (11 de novembro) hai porcos gordos que vender”.
"Polo S. Andrés mata o teu porco como o teis".
“O que mata polos Santos, en verán come cantos” (a premura da matanza non é boa).
“Por Sta. Catalina (25 de novembro) mata ó teu cochín”.
"Polo S. Andrés mata a túa res, chica, grande ou como es" (S. Castelao Diñeiro).
"Polo S. Andrés agarra o porco polos pés, e se non o queres matar, déixao pra Navidá".


“Ben boa vida pasa o porco e máis dorme no cortello”.
“O que non mata porquín non ten lacón nin toucín”.
“Cocho matado, inverno solucionado” (a matanza dá alimento para os seguintes meses).
“En martes, nin a túa filla cases, nin o gocho mates”.
“Por S. Martiño, mata o pobre o seu cochín, e polo S. Andrés o rico os tres” (o rico recada os bens dos pobres).
"A pasar S. Martiño, cada dia seu ferradiño" (hai que cebar os gochos).
"A todo cochino lle chega o sou San Martiño".
" Polo S. Martiño deixa a sacha e colle o fouciño".
"Polo s. Andrés mata a túa res"


AXEIRA DOS NOSOS PRIMEIROS VIÑOS:
"O día de S. Martiño proba o teu viño".
"Por S. Martiño recolle o millo e planta o viño"
"Até S. Martiño (11 de novembro), pan e viño; de S. Martiño en diante, fame e frío"
"Ao vir S. Martiño, abrigo, noces e pantrigo".
"Por S. Martiño cata o vinín"
"Do novo viño bota un trago por S. Martiño" (un grolo polo viño novo)


REFRANEIRO BERCIANO DE DECEMBRO OU NADAL.
"Santa Bárbara (4 decembro) só se menta cando hai tormenta"
"Se chove por Santa Bárbara chove tres semanas".
"Por S. Nicolao (6 decembro) a neve no chao".
"Cando hai friaxe para S. Ambrosio (7 decembro), hai frio para dezaoito".
"Decembro quente trae o diabro no ventre".
"En Decembro día temprado, é que vén soprado".
"Por Santa Eulalia (10 decembro) neve ata na cama"
“Santa Lucía (13 de decembro) saca da noite e mete no día” (medran os días).
"S. Marcos chea os charcos, Santa Rosa os reborda, e Santa Lucía os baleira" (decembro coma mes seco).


"Santa Lucía trece, quen non teña leña perece".
"Castañas por Nadal, saben ben e parten mal" (as castañas sequean).
“Pola Santa Lucía (13 decebro) mengua a noite e crece o día” (os días xa comezan medrar).
"Pola Sta. Lucía aínda o millo cría".
“Teme máis á veciña, cá neve maceliña”.
"Cando nas témporas de Navidá que o aire de abaixo, ano humido".
“Por S. Silvestre e Santa Coloma (31 de decembro), cando o mes de xaneiro asomaba”.
“San Silvestre (31 de decembro), co ano acabastre”.
"Cando o inverno é verán, nunca é un bo ano".
“Nadal o sualleiro, Pascuas o subeiro”.
"O mes de Pascua, pásao xunto á ascua".
"O mes de Pascua, vívese xunta á ascua".
"Entre os Santos e Navidá é inverno de verdá".
"Entre Nadal e xaneiro, inverno verdadeiro".
"Até Nadal non é frio de verdade".
"En non chovendo en Noiteboa non hai sementeira boa".
"Decembro mollado, xaneiro xeado".
O BIERZO, novembro de 2016.

WWW.OBIERZOFREE.BLOGSPOT.COM

mércores, 16 de novembro de 2016

LA VOCACIÓN REGIONAL DE EL BIERZO


LA VOCACIÓN REGIONAL DE EL BIERZO.
por Javier Lago Mestre.
colectivo cultural Fala Ceibe do Bierzo
falaceibe@yahoo.es

La concreción del espacio territorial de El Bierzo ha variado a lo largo de la historia. Hoy se le asigna la denominación de Comarca. Pero parece claro que esta terminología no es la más adecuada para definir nuestra región berciana. 

No se puede negar que hay una región natural Sileste dividida en diversos espacios (Laciana, El Bierzo, La Cabrera, Valdeorras, etc). El Bierzo se compone de diversas comarcas o valles (Boeza, Fornela, Ancares, Valcarce, Aguiar, etc). Nos referimos a un espacio aislado orográficamente respecto a los territorios vecinos (Castilla y León, Asturias y Galicia). Esta peculiar geografía ha permitido singularizar nuestra región berciana.


Históricamente se han asignado distintas denominaciones a El Bierzo. Durante la época medieval tenemos las referencias al territorio bajo el control de un comes o un tenente. Los Reyes Católicos crean la provincia de El Bierzo, bajo el mando de corregidores. Esta provincia se extiende a lo largo de toda la Edad Moderna (siglos XVI al XVIII). La revolución liberal crea la provincia de Villafranca durante el Trienio Liberal. La reforma territorial de España (1833) no reconoce nuestra provincia, pero esto no evitó la continua reivindicación provincialista. Ante la posterior ideología regionalista periférica, El Bierzo se asocia más a la región, como podemos comprobar en la prensa de fines del siglo XIX y principios del XX.

Con la recuperación de la democracia en España se volvió a demandar la provincia o la región berciana. La fijación política de nacionalidades y regiones no permitió un acomodo jurídico entre estas entidades territoriales para El Bierzo. Y la modificación del mapa provincial de España ha sido impedida por la obligada aprobación de una ley orgánica.


La necesaria articulación territorial alternativa fue emprendida por ciertas Comunidades Autónomas. Son los ejemplos de Cataluña, Aragón y el fracasado intento de Galicia. Pero las restricciones jurídicas han sido muy grandes, debido a las trabas centralistas de las leyes básicas del Estado (Régimen Local y Haciendas locales).

La comarcalización de Castilla y León solo se concretó en El Bierzo (1991) gracias a las demandas descentralizadoras. Está claro que este proceso autonomista berciano no era un buen ejemplo para el resto de comarcas. Por eso se ha buscado una alternativa para articular el amplio territorio de esta Comunidad Autónoma. Se pretende crear unidades básicas de ordenación de servicios (rurales) y áreas funcionales estables (urbanas), articuladas a través de mancomunidades de municipios. No resulta lógico crear nuevas estructuras administrativas en El Bierzo donde ya existe la Comarca.


El futuro de nuestra Comarca se orienta al refuerzo del carácter regional. A nivel institucional hay potenciales incorporaciones de municipios de Laciana y La Cabrera. Para ello es necesario la creación y mejora de las infraestructuras viarias y tecnológicas. Además nuestra posición periférica es un atractivo para zonas vecinas de Galicia, Asturias y León en lo que se refiere a la prestación de servicios (comerciales, educativos, ocio, comunicaciones, etc). Esta región berciana tiene que representar una esperanza para su entorno ruralizado.

O BIERZO, NOVEMBRO DE 2016.

luns, 14 de novembro de 2016

POR EL BERCIANISMO ABIERTO Y PLURAL


BERCIANISMO ABIERTO Y PLURAL,
por Javier Lago Mestre,
colectivo Fala Ceibe do Bierzo
falaceibe@yahoo.es

Se acaba de presentar Tierrabierzo.com como medio de expresión alternativo de nuestra región. Resulta gratificante el nacimiento de un espacio informativo de carácter berciano. Necesitamos favorecer el debate social y político sobre los intereses y necesidades de El Bierzo. Informar sobre nuestra problemática y hacer propuestas con soluciones alternativas deben ser nuestros objetivos.

Tampoco podemos olvidar que el capitalismo y la democracia representativa han establecido diferencias sociales, económicas y políticas. Perdamos el miedo a estas diferencias a la hora de afrontar el necesario debate. Tratemos de consensuar los diversos intereses contrapuestos en la procura del bien común.


En este siglo XXI conviene ampliar el diálogo social con las nuevas minorías que se asientan en nuestra región. Nos referimos a los inmigrantes que vienen por motivación económica o los refugiados políticos. El Bierzo tiene que asimilar con racionalidad este reto social que puede fortalecernos demográficamente ante la despoblación.

También es necesario el diálogo interterritorial. Estamos rodeados por fuertes comunidades identitarias, a saber, Asturias, Galicia, Castilla y León. Somos una región periférica que no puede aislarse de sus vecinos con los que tenemos fuertes vinculaciones históricas, económicas y políticas. Para mejorar estas últimas necesitamos forzar la negociación como camino de la necesaria descentralización.


Por otra parte, precisamos de una nueva dinámica en la que el llamado bercianismo social o cultural aporte nuevos fundamentos ideológicos al bercianismo político. Para ello es necesario abrir espacios de comunicación entre ambos. Los bercianos hemos desaprovechado el poder de las estructuras políticas propias, caso de la Comarca o el regionalismo. Es hora de canalizar mejor las relaciones mutuas entre ciudadanía y política.

En el tema de la identidad berciana es un error no reconocer nuestra variedad específica. Hay un Bierzo cultural, como herencia tradicional, asturleonés y gallego que nos define. Sí, culturas y lenguas compartidas con nuestros vecinos pero que en El Bierzo aparecen compartidas en un territorio y por una comunidad. Frente a la tendencia cultural uniformista, El Bierzo aporta la riqueza del bilingüismo.


Entre todos tenemos que sentir orgullo por nuestro Bierzo. Por eso precisamos de un mayor protagonismo berciano para fijar nuestro destino. No podemos permitir que sean otros, desde lejanos centros de poder, los que nos dirijan según sus propios intereses. Trabajemos juntos cada día por fijar el bien común berciano.

Cuando hablamos de El Bierzo muchas veces olvidamos el papel que pueden jugar ciertos colectivos. Son miles los bercianos emigrantes. Se trata de una fuerza social que puede hacer mucho por su tierra originaria. No puede desaprovechar este apoyo exterior, a través de su voluntarismo, divulgación, etc. Otro tanto acontece con la juventud. Esta nueva etapa bercianista servirá para contactar mejor con los jóvenes que se comunican a diario en internet. Ojala se consiga una comunicación más fluida con la ciudadanía.

O BIERZO, NOVEMBRO DE 2016.

mércores, 9 de novembro de 2016

RELACIÓN DE FESTAS DOS MESES DE OUTUBRO E NOVEMBRO NO BIERZO.


GUÍA DE FESTAS DA REXIÓN DO BIERZO,
polo coletivo cultural Fala Ceibe do Bierzo,
falaceibe@yahoo.es

FESTAS DO MES DE OUTUBRO.
Nogar celebraba a festa de S. Lucas, pero agora tralada esta celebración para o Pilar (10 de outubro). Santalavilla festexa a Virxe do Rosario para os días 3 e 4 de outubro. Luyego da Somoza festexa, no segundo domingo de outubro,  a Virxe dos Remedios (8 ao 10 de outubro do 2016), onde se vendían produtos agrarios do Bierzo como avelás, almendras, noces, etc.

Festa de San Froilán na cidade de León para o domingo 2 de outubro de 2016, onde saen os pendois da rexión leonesa, ao igual que acontece coas festas da Virxe do Camino (5 de outubro de 2016).

En Carracedelo celebran a VI Feira do Pemento e Feira da froita de El Bierzo (9 de outubro de 2016). A feirta da Cebola ten lugar en Páramo do Sil (2 de outubro de 2016). Feira da Calabaza, en Igueña, para o 16 de outubro de 2016.

Para os Santos, Naraiola celebra a súa Noite do Terror (29 ao 31 de outubro de 2016).



O SAMAIN GALEGOBERCIANO.

O 31 de outubro celébrase o Samaín, festa de orixe celta. Esta data anuncia o novo ano que se produce co cambio de colleita e mailo fin do verán, segundo o calendario celta. Para os romanos o calendario anual principiaba en marzo. O ritual das calabazas ocas e iluminadas relaciónase cun obxeto para espantar os maos espíritos.  

OS MAGOSTOS.

Os pobos da rexión do Bierzo celebran os magostos coa recollida das castañas. Este froito do castiñeiro ten un significado de alimento de vida eterna porque nace dunha árbore centenaria. Na festa popular dos magostos os comensais tiznan as caras con cinza, para asustar aos espíritos da noite, bailan xuntos ó redor da fogueira en sinal de solidaridade e pasan por enriba das brasas para estimular o seu valor comunal. Magostos de finais de outubro teñen lugar en Valboa, Cacabelos, Fontesnovas, S. Pedro Olleros, Corullón, Vilalibre, Toural de Meraio, Valtuille, Folgoso da Ribera, etc.



Engadimos unha relación de refrais sobre os magostos do Bierzo:

"As castañas, a tódalas mañas" (cómense de diversas formas).
"A castaña sabe moita maña, que se vai con quen a apaña" 
"A castañeira remata na ribeira" (derradeiros froitos nas ribeiras).
"A castaña vén pola montaña" (este froito madurece antes nas montañas cós vales).
"Se chove por S. Pedro Fiz, castañas fermosas e nabos ruís". 

--------------------------------------------------------------------------------

FESTAS DO MES DE NOVEMBRO NA REXIÓN DO BIERZO.

OS MAGOSTOS.

Nas primeiras semanas deste mes continúan os magostos en Moreda, Camponaraia, Cubillos del Sil, Fabeiro, Molinaseca,  Páramos del sil, Compostilla, Ponte Boeza, Flores del Sil, Penalba, Sta. Marina del Sil, etc.

A seguir un feixe de refrais da nosa rexión berciana sobre os magostos:
"Por S. Euxenio (15 novembro) son as castañas ao fogo, a leña no fogar e as ovellas a empechar".
"Si se quer magosto, ten que chover en agosto".
"Por S. Cipriano, castaña na mao".
“Polo San Martiño (11 de novembro) faise o magosto con castañas asadas e viño ou mosto”.
"As castañas polo S. Martiño, teñen sede  e queren viño".
"Polo S. Martiño, vai ver o teu soutiño"
"Castañas, viño novo e chourizos no mes dos Santos son vicios" (Santiago Castelao Diñeiro)



O día 1 de novembro ten lugar o Día dos Santos e o 2 é o día dos Fieis Defuntos. Nestes días tiñan un protagonismo especial as confradías das Animas do Purgatorio. Estas confradías realizaban os correspondentes ritos funerarios para acadar a salvación dos defuntos. Nas igrexas había a procesión das ánimas que saía ao adro para dar varias voltas á igrexa cos fregueses. 

Tamén hai Xornadas Micolóxicas en Ponferrada (8 ao 11 de novembro de 2016) aproveitando a presenza dos cogumelos nos montes bercianos.

A feira de Biocastanea celébrase en Carracedelo (17 ao 20 de novembro de 2016).  Feira do Viño en Fabeiro, para o 5 de novembro de 2016, ademais de ter un mercado artesanal.

O Bierzo, novembro de 2016.