luns, 3 de febreiro de 2025

TRADICIÓN Y MODERNIDADE IDIOMÁTICA NA REXIÓN DO BIERZO.

 

Libro El Bierzo provincial 

TRADICIÓN Y MODERNIDADE LINGÜÍSTICA NO BIERZO,

Por Javier Lago Mestre.

 

Recientemente el Instituto Leonés de Cultura diez presentó unas unidades escolares de idioma galego. Antes xa se editaran otros cadernos pra lingua leonesa. Estas publicaciones van dirigidas a los centros educativos de la provincia y, más concretamente, al alunado y profesorado. Por suposto, non podemos pasar por alto a oportunidade de facer nuevas achegas ao necesario debate lingüístico.

                Los filólogos estudian as veciñas linguas galega y leonesa, caso das características léxicas, fonéticas o xeográficas. O máis curiosos é cando elaborar os seus mapas lingüísticos. Pra eles o divisionismo idiomático chega até o estremo. Hai zonas galega e leonesa, otras zonas de transición de predominio galego o leonés, tamén por vales (ancarés, fornelo, cabreirés…), por localidades (torenés, brañes, etc). Non falta a cartografía correspondiente que fixa os lindeiros territoriais borrosos entre os dos idiomas, fundamentada na toponimia histórica e mailas presuntas isoglosas. En fin, mapas que achegan confusión y poca realidade sociolingüística do   Bierzo na actualidade. Porque o certo é que se estudia tamén galego en colexios do Ponferrada e Cubelos, e portugués en Bembibre, fóra deses estreitos límites históricos. Non cremos que esa cuestionable frontera lingüística debera restringir los deseos de aprender galego aos bercianos.



                As Administraciois públicas din querer apoiar as linguas minoritarias do Estado. Agora ben, a realidade redúcese a fermosas verbas carentes de contido práctico. Nos comentados cadernos lingüísticos hai referencias aos seguintes objetivos que se pretenden, a saber, “fomentar el conocimiento del gallego”, “la capacidad de comunicación del alumnado” e “valorar la cultura gallega”. E no Estatuto de autonomía de Castela e León lemos “gozará de respeto y protección la lengua gallega en los lugares que habitualmente se utilizan” (art. 5.3). En fin, os políticos ofrécennos bos propósitos aos cidados, mientras que ejecutan una intervención administrativa práctica muy deficiente coas minorías lingüísticas. 

                O Instituto leonés de cultura ofrécenos nos seus cadernos escolares un contido lingüístico muy tradicional. Velaí a una recopilación de vocabularios locales (flora, fauna, meses, estaciois…), literatura oral (contos, refráns, ditos, mitoloxía…) y tradicionis (música, instrumentos…). Outro tanto acontece con certos filólogos y etnógrafos que estudian como tradiciois populares e como súas chamadas falas e variedades lingüísticas. Así Concha Casado   se refería al inconcreto “gallego-leonés” (León y sus comarcas, 1991) y Luis Díaz Viana mencionaba a “influencia gallega” no Bierzo occidental (1997). Todos eles ofrecen un relato lingüístico mui localista e tradicional que reflicte o forzado illamiento do su obxeto de estudio (dialeto, toponimía, falantes…). Por supuesto, estos investigadores rexean os axentes externos, caso dos idiomas rexionales oficiais que poden provocar alteraciones extrañas (oficialidade, normativización, normalización, diglosia…).



                Noutras ocasiois realízanse estudos diacrónicos sobre a historia das linguas ou das súas literaturas. Por iso investíganse os documentos medievais dos tumbos dos mosteiros, documentos notariais ou catastros. Para continuar coa búsqueda de persoerios destacados, casos do erudito frei Martín Sarmiento (século XVIII), o escritor Antonio Fernández e Morales (século XIX) ou Verardo García Rey (s. XX), e punto. Mais acaso non se escribía e falaba noutro galego menos elitista no século XX. Os estudosos aínda non teñen en conta o galego que se utiliza en internet (redes sociales ou informativos dixitais), o que se transmite a través de otros medios (tvg y radio galega) no Bierzo. É dicho, hay una nueva realidad digital cada vez más utilizada por amplios sectores sociales. Todo isto é infravalorado ante el interés pola etnografía rural, filoloxía dialetal e historia con escasas fuentes.

                Pola outra banda, non pode faltar a influencia do poder político na formulación do relación lingüística. Ben sabemos que cando os políticos gobernan, condicionan o destino das linguas (represión, desaparición, protección…). O leonesismo político falaba de colonización, invasión e imposición do galego no Bierzo (Concello Xoven, 1999). Polo que se refire á Junta de Castela e León, tras muitas presiois sociais, concedeu a ensinanza do galego, mais nada de recoñocer máis dereitos lingüísticos, xa que este idioma carece del preceptivo estatuto de oficialidade segundo que nos contan.



Otro sector social de gran influencia mediática es una élite intelectual. No caso desta provincia, a mayoria identifícase coma leonesista. E ben que se nota esta caracterización rexional á hora de criticar tanto a presenza perigosa do galego coma do autonomismo berciano. El sociólogo David Díez Llamas escribe, “también considera que desde la Junta de Castilla y León sigue una estrategia de dividir y vencerás” (2023). El novelista Juan Pedro Aparicio comenta “con León se practica esa artimaña de divide e impera, fomentando la insolidaria política entre El Bierzo y León” (2023). Outro máis, el ensaista Javier Callado amósase contrario al provincialismo berciano, “sólo podría incorporarse como comarca a Lugo y Orense” (2023).

                Teimamos en que se fomenta una visión mui tradicional e restrictiva de las lenguas rexionais, tanto de los políticos, de los investigadores como de los intelectuales. Además, os vedraños falantes vense obligados a reducir o su ámbito sociolingüístico (familia, veciñanza, rural…), y os futuros falantes non atopan atrativos abondos (funcionalidade, prestixio…). Todo isto alonxa estes idiomas minorizados da modernidade (urbana, dixitalización, internacionalización, leer, etc.



                Se de verdade se quere fomentar la recuperación de das linguas minorizadas hai que elaborar una estrategia axeitada. Esta diez de abrir conceptos básicos como normalización lingüística (uso administrativo, escolar, dixital…), normativización idiomática (léxico, gramática, sintaxe…), diglosia, oficialidade, etc. Tamén sabemos que son temas mui politizados para preservar a su obxetividade, e que prevalecen aínda muitos prexuizos sociais (antibilingüismo, obrigatoriedade, imposición, xerarquización…). Por iso mesmo, muitos consólanse con proxetos lingüísticos basados ​​no pasado (etnografía, historia, toponimia, filoloxía…), mentres fuxen de debates conflitivos y quizás máis novidosos.

Non hai xeito de recuperar una lengua minorizada senón se reclama a su utilidade no século XXI. No caso da rexión do Bierzo, o galego ten certa funcionalidade (familia, veciñanza, ensino…). A isto engadimos a su utilidade na Comunidade autónoma de Galicia (universidades, administraciois, profesiois…). Mais é que ademáis o galego ten un carácter internacional da man do portugués ea súa potente comunidade lusófona exterior (Brasil, Angola…).   Ambolos idiomas   úsanse profusamente en internet y redes sociales, además de dos medios de comunicación tradicionales (xonais, radios y televisión). Teñamos visión de futuro, ofrezamos aos potenciais neofalantes un idioma galego funcional e útil aos intereses educativos, profesionales y de leer, e pasemos de tanto tradicionalismo.  

El Bierzo, febrero de 2025.

 

 

Ningún comentario:

Publicar un comentario