.jpg)
HISTORIAS IRMANDIÑAS NO BIERZO,
Por Xabier Lago Mestre.
De novo os irmandiños voltan a
Ponferrada para recordar a revolta medieval contra o conde de Lemos. Máis aló
das representaciois teatrais entre cabaleiros e vasalos polas rúas e castelo
desta cidade, convén coñecer un pouco daquela historia recuperada que non é
muita. A fines do século XV os vasalos foran asoballados polos seus señores. O
sistema económico, xurídico, fiscal e eclesial favorecía a uns poucos privilexiados
fronte á meirande parte da poboación subordinada. Velaí que xurdiran numerosas
protestas antiseñoriais. A que hoxe tratamos é coñecida coma revolta irmandiña
que se estendeu por todo o noroeste peninsular.
Os
núcleos galegos da rebelión irmandiña tiveron continuidade na chamada Galicia
estremeira. As comarcas periféricas participaron deste movemento levantisco.
Foi o caso do ocidente de Asturias, segundo nos indica o historiador Vasco de
Aponte, pois o capitán Pedro Osorio tivo apoio de fidalgos galegos e asturianos
de Navia e Burón, zonas dependentes do bispado de Oviedo. Polo que se refiere
ao sul, na comarca da Seabra está documentado que o IV conde de Benavente,
Rodrigo Alfonso Pimentel, atacou aos irmandiños na localidade de Cobreros, o
cal señor “mando poner fuego al lugar, y que todo se quemó y que quedaron
perdidos” (Isabel Beceirro Pita).
.jpg)
Sábese que unha coluna irmandiña,
de Alonso de Lanzós, entrou desde Ourense en Valdeorras. Nesta comarca os
vasalos atacaron dous castelos, o do Castro, xunta O Barco, era de Juana de
Castro, señora de Valdeorras e Manzaneda. O outro castelo foi do Bolo, de Juan
Pimentel, señor de Viana e O Bolo. Por certo, segundo preito de 1520, o dito
señor impuxo pola forza a reconstrucción desta fortaleza (Isidro García Tato).
Esta frente irmandiña ben puido entrar no Bierzo polo estreito de Covas e
derrubar os castelos de Lusio, Pena Ramiro e Pena Vellosa na comarca da
Cabreira Baixa, para continuar até a fortaleza de Cornatelo.
Outra
coluna irmandiña de Pedro Osorio entrou polo porto do Cebreiro desde Lugo. O
seu obxetivo foi atacar os castelos do conde de Lemos nesta zona, a saber, Serracin,
Corullón, Vilafranca e Ponferrada, onde se escondera o fuxido conde de Lemos.
Cando chegaron os milleiros de irmandiños tivo o perseguido conde que marchar
para León. Das actividades militares no Bierzo sabemos de dous centros
irmandiños, Ancares e Arganza. No primeiro os imandiños enfrontáronse ao poder
señorial do mosteiro de Espiñareda, e no segundo o señor de Arganza foi morto
polos seguidores do conde de Lemos.
.jpeg)
De
seguro que na rexión do Bierzo houbo máis apoios irmandiños dos que non temos
documentado, porque a revolta defendia os seus intereses labregos e fidalgos.
Pola contra, sabemos que o conde de Lemos marchou para Madrigal con xente de
Vilafranca, Cacabelos e Ponferrada para conseguir apoio da Santa irmandade de
Castela (marzo 1468). Por suposto, esta institución foránea casou ben cos
intereses do conde porque só el podería recadar cartos para a irmandade
castelá.
O CONDE SEÑOREABA O BIERZO.
O
Bierzo medieval estaba controlado polo réxime señorial (laico, eclesial e
monástico). A debilidad da Coroa de Castela favoreceu o medre dos señores. Velaí
as concesiois reais hereditarias (condado de Lemos 1456, marquesado de Astorga
1465…). Mentres que os mosteiros recibiron numerosas exenciois fiscais e privilexios.
Unha derivada das guerras de sucesión da Coroa foron as luitas entre os señores
polos diñeiros e vasalos.
O
poderoso conde de Lemos dominaba O Bierzo e quería subordinar ao resto de
señores e vasallos, propios e alleos. Por iso guerreou co señor de Bembibre, co
marqués de Astorga e o conde de Benavente que atacaba desde a súa encomenda dos
Barrios de Salas. Tamén tivo de pactar cos inimigos, ao marqués de Astorga
cedeu Chantada e Sarria (setembro 1467). Tampouco faltou a política matrimonial
para establecer alianzas conxunturais, coma os casamentos entre os Lemos, Quiñones,
Astorga ou Benavente.
Máis doado foi
dominar o outro poder monástico xa que non tiñan resistencia militar. Un texto
indica que “conocio al dicho conde ser ombre muy poderoso e mandaba e señoreava
toda esta provincia del Vierzo, e vido que para haser la fortaleza de la villa de
Ponferrada traya los ombres de las abadyas, así como de San Pedro de Montes e
de Santa Marya de Carrazedo e de Sant Andres de la Espinareda, e los trya para
la dicha fortaleza e les mandaba como a sus vasallos”. Claro exemplo da
subordinación monástica ao conde.
Nun
preito señorial entre vasallos e maila abadía de Carracedo (1513), os primeiros
alegaron que o conde de Lemos creou novos impostos agrarios, “quando las
hermandades del Vierzo despues volvió, avya empuesto estos quartos e quintos en
los lugares de la abadia y términos de Faveiro y campo de Naraya”.
Curiosamente, a imposición dos ditos quintos por roturar novas terras tamén foi
obxeto de preito en Castro Caldelas nun preito contra os condes (1523).
A
derrota dos irmandiños pola poderosa nobreza favoreceu a reseñorización.
Consecuencias desta nova xeira foi a forte represión (mortes, penas…), control parcial
da xustiza, obriga de serventías para reconstruir os castelos atacados, imposición
fiscal (quintos, tallas…), creación de localidades en lindeiros doutros
señoríos (Fontes Novas e Campo xunta Ponferrada), confiscaciois, caso da terra
de Arganza, etc.
O
reforzamento da Coroa, cos chamados Reis católicos, foi a chave do cambio de
época. A polémica herdanza do condado de Lemos e as desputas entre familiares permitiu
a intervención real. A arbitraxe neste
conflito favoreceu á Coroa e os seus, caso dos condes de Benvente. De nada
serviron os ataques militares do conde de Lemos (1485 e 1507) e preitos
xudiciais por recuperar os seus territorios. A consecuencia da derrota militar dos
Lemos foi a perda definitiva das posesiois bercianas. Isto foi así porque a
Coroa xa tiña planificada unha nova organización para O Bierzo, redución territorial
do condado, creación do marquesado de Vilafranca, formación da provincia do
Bierzo, establecemento da nova capital reguenga en Ponferrada, ordenación da nova
xustiza real (correximento, Adelantamiento…
Por
todo o visto, os irmandiños abrangueron vasalos das comarcas máis estremeiras
que tiveron unha clara vontade coletiva de resistencia antiseñorial. A derrota
irmandiña favoreceu a reseñorización de fines da Idade media. O vitorioso novo
poder real limitou parcialmente os abusos do poder señorial, aínda que a alta
nobreza foi aliada da nova política real (administración, militarización, internacionalismo,
etc. As clases dependentes (vasalos,
pecheros…) puideron recorrer ante a xustiza real, a cal lexitimou o réxime
señorial que privilexiaba aos poderosos.
O BIERZO, OUTUBRO DE 2024.
BIERZOFREE.BLOGSPOT.COM
Ningún comentario:
Publicar un comentario